Hoàng Cầm

Hoàng Cầm

Bên kia sông Đuống

Em ơi! Buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống
Ngày xưa cát trắng phẳng lỳ
Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ

Xanh xanh bãi mía bờ dâu
Ngô khoai biêng biếc
Đứng bên này sông sao nhớ tiếc
Sao xót xa như rụng bàn tay

Bên kia sông Đuống
Quê hương ta lúa nếp thơm đồng
Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp
Quê hương ta từ ngày khủng khiếp
Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn

Ruộng ta khô
Nhà ta cháy
Chó ngộ một đàn
Lưỡi dài lê sắc máu

Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang
Mẹ con đàn lợn âm dương
Chia lìa đôi ngả
Đám cưới chuột tưng bừng rộn rã
Bây giờ tan tác về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống
Cho ta gửi tấm the đen
Mấy trăm năm thấp thoáng
mộng bình yên
Những hội hè đình đám
Trên núi Thiên Thai
Trong chùa Bút Tháp
Giữa huyện Lang Tài
Gửi về may áo cho ai
Chuông chùa văng vẳng nay người ở đâu
Những nàng môi cắn chỉ quết trầu
Những cụ già phơ phơ tóc trắng
Những em xột xoạt quần nâu
Bây giờ đi đâu ? Về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống
Có nhớ từng khuôn mặt búp sen
Những cô hàng xén răng đen
Cười như mùa thu tỏa nắng
Chợ Hồ, chợ Sủi người đua chen
Bãi Tràm chỉ người dăng tơ nghẽn lối
Những nàng dệt sợi
Đi bán lụa mầu
Những người thợ nhuộm
Đồng Tỉnh, Huê Cầu
Bây giờ đi đâu ? Về đâu ?

Bên kia sông Đuống
Mẹ già nua còm cõi gánh hàng rong
Dăm miếng cau khô
Mấy lọ phẩm hồng
Vài thếp giấy dầm hoen sương sớm
Chợt lũ quỷ mắt xanh trừng trợn
Khua giầy đinh đạp gẫy quán gầy teo
Xì xồ cướp bóc
Tan phiên chợ nghèo
Lá đa lác đác trước lều
Vài ba vết máu loang chiều mùa đông

Chưa bán được một đồng
Mẹ già lại quẩy gánh hàng rong
Bước cao thấp trên bờ tre hun hút
Có con cò trắng bay vùn vụt
Lướt ngang dòng sông Đuống về đâu ?
Mẹ ta lòng đói dạ sầu
Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ

Bên kia sông Đuống
Ta có đàn con thơ
Ngày tranh nhau một bát cháo ngô
Đêm líu díu chui gầm giường tránh đạn
Lấy mẹt quây tròn
Tưởng làm tổ ấm
Trong giấc thơ ngây tiếng súng dồn tựa sấm
Ú ớ cơn mê
Thon thót giật mình
Bóng giặc dày vò những nét môi xinh

Đã có đất này chép tội
Chúng ta không biết nguôi hờn

Đêm buông xuống dòng sông Đuống
-- Con là ai ? -- Con ở đâu về ?

Hé một cánh liếp
-- Con vào đây bốn phía tường che
Lửa đèn leo lét soi tình mẹ
Khuôn mặt bừng lên như dựng giăng
Ngậm ngùi tóc trắng đang thầm kể
Những chuyện muôn đời không nói năng
Đêm đi sâu quá lòng sông Đuống
Bộ đội bên sông đã trở về
Con bắt đầu xuất kích
Trại giặc bắt đầu run trong sương
Dao loé giữa chợ
Gậy lùa cuối thôn
Lúa chín vàng hoe giặc mất hồn
Ăn không ngon
Ngủ không yên
Đứng không vững
Chúng mày phát điên
Quay cuồng như xéo trên đống lửa
Mà cánh đồng ta còn chan chứa
Bao nhiêu nắng đẹp mùa xuân
Gió đưa tiếng hát về gần
Thợ cấy đánh giặc dân quân cày bừa
Tiếng bà ru cháu buổi trưa
Chang chang nắng hạ võng đưa rầu rầu
"À ơi... cha con chết trận từ lâu
Con càng khôn lớn càng sâu mối thù"
Tiếng em cắt cỏ hôm xưa
Hiu hiu gió rét mịt mù mưa bay
"Thân ta hoen ố vì mày
Hờn ta cùng với đất này dài lâu..."

Em ơi! Đừng hát nữa! Lòng anh đau
Mẹ ơi! Đừng khóc nữa! Dạ con sầu
Cánh đồng im phăng phắc
Để con đi giết giặc
Lấy máu nó rửa thù này
Lấy súng nó cầm chắc tay
Mỗi đêm một lần mở hội
Trong lòng con chim múa hoa cười
Vì nắng sắp lên rồi
Chân trời đã tỏ
Sông Đuống cuồn cuộn trôi
Để nó cuốn phăng ra bể
Bao nhiêu đồn giặc tơi bời
Bao nhiêu nước mắt
Bao nhiêu mồ hôi
Bao nhiêu bóng tối
Bao nhiêu nỗi đời

Bao giờ về bên kia sông Đuống
Anh lại tìm em
Em mặc yếm thắm
Em thắt lụa hồng
Em đi trảy hội non sông
Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh.

Việt Bắc, tháng 4, 1948

http://huyenthoai.org/Tailieu/HoangCam/Benkiasongduong.html

Tác giả 'Bên kia sông Đuống' qua đời

Cập nhật: 10:22 GMT - thứ năm, 6 tháng 5, 2010

http://www.bbc.co.uk/vietnamese/culture/2010/05/100506_hoangcam_obituary.shtml


http://www.doithoaionline.org/baimoitrongthang/2010/0510/baimoi0510_063_files/image003.jpg

Nhà thơ Hoàng Cầm nổi tiếng với các bài thơ tình

Hoàng Cầm, người nổi tiếng với nhiều thi phẩm và kịch thơ, vừa qua đời ngày 06/05 tại Bệnh viện Hữu Nghị, Hà Nội.

Truyền thông trong nước cho biết ông được đưa vào bệnh viện cấp cứu từ ngày 02/05, nhưng đã ra đi vào khoảng 9h30 sáng ngày 06/05, hưởng thọ 89 tuổi.

Cuộc đời thi ca của ông gắn liền với những tác phẩm mang đậm tình tự dân tộc, về vùng quê Kinh Bắc, con sông Đuống, hay ‘váy Đình Bảng buông chùng cửa võng”.

Ông Hoàng Cầm cũng là một trong các nghệ sĩ trải qua nhiều thăng trầm dính líu vào sự kiện Nhân văn – Giai phẩm nửa thế kỷ trước.

Năm 2007, nhà nước Việt Nam trao tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cho bốn nhà văn từng chịu liên lụy vì vụ Nhân Văn, gồm Hoàng Cầm, Trần Dần, Lê Đạt và Phùng Quán.

Được biết trong mấy năm qua, ông chỉ ở trong căn phòng nhỏ trên phố Lý Quốc Sư sau một cú ngã làm bại chân.

Tham gia Việt Minh

Trả lời phỏng vấn đài BBC hồi năm 2005, nhà thơ Hoàng Cầm cho biết vào khoảng cuối năm 1944, ông tham gia Việt Minh, được thanh niên làng bầu làm Bí thư đoàn thanh niên cứu quốc.

"Lúc ấy tôi còn trẻ [đỗ tú tài năm 1940], tham gia cách mạng là vì tinh thần yêu nước, chứ cũng không biết gì về các chủ nghĩa. Tôi viết các vở kịch mang chất lịch sử, xuất phát từ lòng yêu nước."

Từ 1938 đến 1945, phần lớn thời gian của Hoàng Cầm trải qua ở Hà Nội. Gia đình muốn ông vào tiếp đại học hay cao đẳng, nhưng ông bỏ học vì muốn đi theo nghiệp văn chương.

Trích' Bên kia sông Đuống'

Bao giờ trở lại giòng sông Ðuống

Ta lại tìm em

Em mặc yếm trắng

Em thắt lụa hồng

Em đi trẩy hội non sông

Cười me ánh nắng muôn lòng xuân sang

Cuối năm 1946, khi ông Hồ Chí Minh phát động cuộc kháng chiến chống Pháp, Hoàng Cầm sơ tán lên Việt Bắc.

Giữa năm 1947, ông và vợ xung phong vào bộ đội.

"Tôi không làm việc gì khác ngoài việc sáng tác - làm thơ, viết kịch, diễn kịch. Rồi dạy cho bộ đội cách làm thơ, viết kịch ngắn."

"Tôi phụ trách đoàn văn công đầu tiên của quân đội, khoảng 15 người. Chữ văn công là sau này khi quan hệ với Trung Quốc từ năm 1950 mới có, nghĩa là văn nghệ công tác đoàn. Còn ban đầu, gọi là đội văn nghệ tuyên truyền, làm việc cho đến hết kháng chiến."

Từ năm 1952, Hoàng Cầm là đoàn trưởng đoàn văn công Tổng cục chính trị.

Nhân Văn – Giai Phẩm

Ông chuyển ngành sang Hội văn nghệ (tiền thân của Hội nhà văn hiện nay) vào năm 1956. Sau đó, ông là phó giám đốc nhà xuất bản của Hội văn nghệ, mà sau này là NXB Văn học.

Nhà thơ Hoàng Cầm nói mình hiểu sâu hơn về chủ nghĩa cộng sản là từ sau kháng chiến chống Pháp.

"Gọi là hiểu sâu hơn là từ năm 1956. Cuộc sống một anh cán bộ cơ quan nhà nước khiến mình có dịp hiểu hơn về chủ nghĩa cộng sản."

"Hiểu rồi thì vấp phải ngay một thực tế. Chính trị thì tôi không quan tâm lắm, lãnh đạo ở trên yêu cầu thế nào thì mình làm. Lúc bấy giờ thì có vài vấp váp, cũng do ta không hiểu kỹ. Nhưng từ năm 1958, tôi xin thôi công việc ở cơ quan. Tôi xâm nhập vào đời sống của người dân, cũng để làm thơ."

Tháng 4-1955, một nhóm văn nghệ sĩ, gồm Trần Dần, Hoàng Cầm, Đỗ Nhuận, Trúc Lâm, Tử Phác đệ trình "Dự thảo đề nghị cho một chính sách văn hóa", nêu yêu cầu cần có tự do sáng tác.

Năm 1956, số Giai phẩm mùa xuân đăng bài thơ Nhất định thắng của nhà thơ Trần Dần. Bài này bị phê phán mạnh mẽ, là một trong những tiêu điểm của sự kiện 'Nhân văn - Giai phẩm'.

Tháng Sáu 1958, có một nghị quyết của 800 văn nghệ sĩ hoan nghênh kết quả cuộc đấu tranh chống Nhân văn - Giai phẩm.

Cho đến năm 1988, những người liên quan vụ việc như Hoàng Cầm, Lê Đạt, Trần Dần, Phùng Quán...mới được phục hồi hội tịch của Hội nhà văn Việt Nam. Tác phẩm của họ dần dần được xuất bản trở lại.

Giải thưởng Nhà nước

Năm 2007, bốn trong số các nhân vật chính của “vụ án Nhân Văn-Giai Phẩm” đã được trao tặng Giải thưởng Nhà nước, cùng 154 người khác.

Đây là giải thưởng văn nghệ lớn thứ hai ở Việt Nam sau giải Hồ Chí Minh.

Các nhà thơ Lê Đạt, Trần Dần, Phùng Quán, Hoàng Cầm được tặng giải vì các tác phẩm “có giá trị cao về văn học nghệ thuật, ca ngợi đất nước, nhân dân, góp phần xây dựng Chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc”.

Trả lời phỏng vấn BBC ngày 22.02.07, nhà thơ Hoàng Cầm nói rằng phong trào Nhân Văn-Giai Phẩm thực chất là một tiếng nói đòi thay đổi cách lãnh đạo văn nghệ.

Ông nói mong muốn duy nhất của Nhân Văn-Giai Phẩm là có tự do sáng tác chứ không hề muốn "chống Đảng, chống nhà nước."

Một số tác phẩm của Hoàng Cầm: Bên kia sông Đuống, Về Kinh Bắc, Kiều Loan, Men đá vàng, Hoàng Cầm - Văn xuôi...

Tiễn thi sĩ Hoàng Cầm về Bên kia sông Đuống
(Theo Pháp luật TPHCM )

Trong kháng chiến chống Pháp, ông lập đội văn công quân đội đầu tiên, góp phần to lớn trong việc sử dụng văn nghệ khích lệ tinh thần chiến đấu. Chính Hoàng Cầm đã ghi lại đội của ông đã “đến với từng trung đội, đại đội Vệ quốc quân, dân quân, du kích khắp bốn tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Ninh, Lạng Sơn để biểu diễn đủ loại kịch ngắn, kịch nói, kịch cương, ngâm thơ, hát tốp ca, đơn ca, múa vài ba điệu dân dã học được của đồng bào miền xuôi, miền ngược (...). Nửa đêm nay tiểu đội A đi phục kích ư? Trung đội C đi quấy rối địch ư? Chập tối họ vẫn được nghe giọng ngâm thơ sang sảng: Đêm liên hoan, bạn ơi, đêm liên hoan/ Đầu nhấp nhô như sóng bể ngang tàng/ Ta muốn thét cho vỡ tung lồng ngực/ Vì say sưa tình thân thiết Vệ quốc đoàn... (Đêm liên hoan)

… Tôi cứ chuyển quân liên miên... nay vừa biểu diễn ở Nhã Nam, mai đã sang Bố Hạ …Vừa đi vừa sáng tác. Ghi ngay thành thơ hoặc chủ đề kịch ngắn những cảm xúc, những ý tứ bất chợt loé lên trong tôi. Sáng tác đến đâu biểu diễn luôn đến đấy…”.

Nhà thơ Hoàng Cầm và nhạc sĩ Phạm Duy trong một lần ông Phạm Duy ra Hà Nội. Ảnh: Nhạc sĩ Phạm Duy cung cấp

Trên tất cả, Hoàng Cầm là nhà thơ. Ông làm thơ từ năm lên tám và năm 15 tuổi (1937) đã nổi tiếng với kịch thơ Hận Nam Quan. 20 tuổi, ông viết kịch thơ Kiều Loan, được trình diễn tại Nhà hát lớn Hà Nội vài năm sau đó. Thơ Hoàng Cầm ngập tràn cảm xúc, dụng ngữ tuyệt đẹp. Có những bài đầy nhạc tính và tình cảm thiết tha, khơi gợi tình yêu quê hương ở mỗi người dân Việt: Em ơi, buồn làm chi/ Anh đưa em về bên kia sông Đuống/ Ngày xưa cát trắng phẳng lỳ/ Sông Đuống trôi đi/ Một dòng lấp lánh/ Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ…

Phạm Duy - người bạn cùng thời đã phổ nhạc rất nhiều thơ của Hoàng Cầm, ông gom lại trong một chủ đề chung gọi là “Hoàng Cầm ca”: Tình cầm, Lá diêu bông, Qua vườn ổi, Cỗ bài tam cúc, Đạp lùi tinh tú, Trăm năm như một chiều… Bài thơ cuối cùng của Hoàng Cầm mà ông phổ là Bên kia sông Đuống. “Tôi mới phổ nhạc hồi tháng 3, định in đĩa đem ra Bắc tặng Hoàng Cầm nhưng không kịp nữa rồi…”.

Nhớ lại thời đó, nhạc sĩ Phạm Duy kể: “Những người lính mà chúng tôi gặp, gần như trong túi áo ai cũng có sổ chép thơ Hoàng Cầm. Những Đêm liên hoan, Bên kia sông Đuống, Đêm giao thừa… Với tôi, Hoàng Cầm là nhà thơ thuộc hàng số một Việt Nam. Thơ của ông ấy giàu tính dân tộc, như Nguyễn Bính và còn hơn Nguyễn Bính, cổ điển như Thế Lữ và còn hơn Thế Lữ nhưng lại rất mới chứ không hề cũ. Tóm lại là vừa cổ điển, vừa hiện đại, vừa đậm dân tộc tính. Cách dùng chữ giàu sang, phong phú, rất đẹp”...

Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt, sinh ngày 22-2-1922 tại xã Phúc Tằng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, mất ngày 6-5-2010 tại Hà Nội.

Quê gốc của Hoàng Cầm ở xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Tên ông được đặt ghép từ địa danh quê hương: Phúc Tằng và Việt Yên. Ông lấy bút danh là tên một vị thuốc đắng trong thuốc Bắc: Hoàng Cầm.

Năm 1944, ông đưa gia đình về lại quê gốc ở Thuận Thành. Cũng tại nơi này, ông bắt đầu tham gia hoạt động Thanh niên Cứu quốc. Cách mạng Tháng Tám nổ ra, ông về Hà Nội, thành lập đoàn kịch Đông Phương.

Tháng 8-1947, ông tham gia Vệ quốc quân ở chiến khu 12. Cuối năm đó, ông thành lập đội tuyên truyền văn nghệ, đội văn công quân đội đầu tiên. Năm 1952, ông được cử làm trưởng đoàn văn công Tổng cục Chính trị.

Tháng 4-1957, ông tham gia thành lập Hội Nhà văn Việt Nam và được bầu vào ban chấp hành. Năm 2007, Hoàng Cầm được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

ĐOAN TRANG